DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) NEDİR ?
DSM-5’e göre Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), dikkat eksikliği ve/veya hiperaktivite ve dürtüsellik ile karakterize, çocuklukta başlayan ve yetişkinliğe kadar devam edebilen bir nörogelişimsel bozukluktur.
Dikkat eksikliği belirtileri arasında; dikkat dağınıklığı, görevleri tamamlama konusunda zorluk, unutkanlık, organize olamama ve kolayca sıkılma yer alır.
Hiperaktivite belirtileri ise; hareketlilik, yerinde duramama, aşırı konuşma, sık sık farklı aktivitelere atlamak, sabırsızlık ve çabuk sinirlenme gibi davranışlardır.
DİKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNUN NEDENİ NEDİR?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, çevresel, genetik ve nörolojik faktörlerin bir araya gelmesi ile oluştuğu düşünülmektedir.
Genetik faktörler
DEHB’nin oluşumunda genetik faktörlerin rolü %80-90 civarındadır. DEHB olan kişilerin birinci derece akrabalarında DEHB görülme olasılığı, normal nüfusa göre daha yüksektir. DEHB’ye neden olan spesifik genler henüz tam olarak tanımlanamamıştır, ancak bu alanda araştırmalar devam etmektedir.
Çevresel faktörler
DEHB’nin oluşumunda çevresel faktörlerin de rol oynadığı düşünülmektedir. Bu faktörler arasında hamilelik sırasında annenin sigara, alkol veya uyuşturucu kullanımı, erken doğum, düşük doğum ağırlığı, doğum sırasında yaşanan komplikasyonlar, beyin travması ve bazı enfeksiyonlar sayılabilir.
Nörolojik faktörler
DEHB’nin oluşumunda beyin işleyişindeki bazı farklılıklar rol oynadığı düşünülmektedir. Bu farklılıklar arasında, dikkat ve odaklanmadan sorumlu beyin bölgelerindeki dopamin ve noradrenalin gibi nörotransmitterlerin işleyişinde bozulma, beyin gelişiminde gecikme ve beyin yapısındaki farklılıklar sayılabilir.
DEHB’nin nedenleri karmaşıktır ve tek bir nedene indirgenemez. Çevresel, genetik ve nörolojik faktörlerin bir araya gelmesi ile oluşur.
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNU NASIL ANLARIM ?
Eğer çocuğunuzda DEHB olabileceğinden şüpheleniyorsanız, bir uzmanla görüşmeniz önerilir. Uzmanlar, çocuğun semptomları, tıbbi öyküsü ve davranışlarının genel bir değerlendirmesini yaparak DEHB tanısı koyma sürecine başlarlar.
Ancak, aşağıdaki belirtiler, çocuğunuzda DEHB olabileceğine işaret edebilir:
Dikkat Eksikliği Belirtileri
- Detaylara dikkat etmez, hatalar yapar.
- Dikkatini sürdürmekte zorlanır.
- Dinlemez görünür, söylenenleri takip etmez.
- Verilen talimatları takip etmekte zorlanır.
- Ev ödevi, iş veya başka etkinlikleri tamamlamakta zorlanır.
- Eşyalarını kaybeder veya unutur.
- Dikkati kolayca dağılır.
Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri
- Yerinde duramaz, sürekli hareket halindedir.
- Uzun süre oturmakta zorlanır.
- Konuşkan ve gürültülüdür.
- Araya girer, sırasını beklemekte zorlanır.
- Tehlikeli aktivitelerde bulunma eğilimindedir.
- Düşünmeden konuşur veya hareket eder.
DEHB tanısı koymak için, bir uzman, kişinin belirtilerini ve bunların yaşamını nasıl etkilediğini değerlendirir. Tanı koymak için kullanılan bazı kriterler şunlardır:
- Belirtilerin en az 6 aydır devam etmesi gerekir.
- Belirtiler, iki veya daha fazla ortamda (örneğin, okul, iş, ev) görülür.
- Belirtiler, kişinin yaşına ve gelişim düzeyine uygun değildir.
NE YAPILMALI ?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan bir kişi için tedavi planı; semptomların şiddetine, yaşa ve diğer faktörlere bağlı olarak farklılık gösterebilir. Ancak genel olarak DEHB tedavisi; ilaç tedavisi, ergoterapi, duyu bütünleme terapisi, psikoterapi, eğitim ve davranış terapisi gibi çeşitli yöntemleri içerebilir.
İlaç tedavisi, semptomların kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir ve genellikle dopamin ve norepinefrin seviyelerini artıran uyarıcı ilaçlar kullanılır.
Psikoterapi, DEHB semptomlarının yönetilmesine yardımcı olabilir ve bireysel veya aile terapisi şeklinde olabilir.
Eğitim ve davranış terapisi, öğrenme süreçlerini iyileştirmek ve okul başarısını artırmak için kullanılabilir. Ayrıca, bu terapiler DEHB ile başa çıkma becerilerini öğretmek için kullanılabilir.
Ayrıca, DEHB semptomlarını yönetmek için diğer stratejiler de kullanılabilir. Bu stratejiler arasında düzenli egzersiz yapmak, yeterli uyku almak, sağlıklı beslenmek, stresle başa çıkmak için meditasyon veya yoga yapmak, zaman yönetimi becerileri geliştirmek ve çevresel uyarıcıları azaltmak yer alabilir.
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNDA ERGOTERAPİ NE YAPAR ?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan kişilerde, ergoterapi, günlük yaşam aktivitelerinin yürütülmesindeki güçlükleri ve fonksiyonel zorlukları ele alır. Ergoterapi, DEHB semptomlarını yönetmek için bir dizi strateji kullanarak bireylerin işlevsel becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
Ergoterapi, DEHB’li çocuklar ve yetişkinler için uygundur. Ergoterapist, bireyin günlük yaşam aktivitelerini (özellikle de okul ve iş aktivitelerini) ve ihtiyaçlarını değerlendirir. Ardından, DEHB semptomlarının ele alınması için özelleştirilmiş bir plan geliştirir.
Ergoterapi, DEHB semptomlarını yönetmek için aşağıdaki yollarla yardımcı olabilir:
- Dikkat süresini artırmak için dikkat egzersizleri yapmak
- Organizasyon, zaman yönetimi ve planlama becerilerini geliştirmek
- Okuma, yazma ve matematik gibi akademik becerileri geliştirmek
- Duyusal uyaranları yönetmek için stratejiler öğretmek
- Fiziksel aktivite ve egzersiz yoluyla hiperaktivite semptomlarını yönetmek
- Günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlık becerilerini geliştirmek
- İş veya okulda başarıyı artırmak için işlevsel stratejiler öğretmek
Ergoterapi, DEHB’li bireylerin yaşamlarını kolaylaştırmak ve daha bağımsız olmalarını sağlamak için birçok farklı yaklaşımı kullanır. Ergoterapist, bireyin ihtiyaçlarına göre uygun yaklaşımı belirleyecektir.
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNDA DUYU BÜTÜNLEME TERAPİSİ
Duyu bütünleme terapisi, duyusal uyaranların işlenmesinde sorun yaşayan bireyler için kullanılabilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan bireylerde, duyusal uyaranların yönetimi ve işlenmesinde zorluklar yaşanabilir ve bu da semptomları kötüleştirebilir.
Duyu bütünleme terapisi, farklı duyusal uyaranları kullanarak bireyin duyusal işleme becerilerini geliştirmeyi amaçlar. Bu terapi, bir ergoterapist tarafından yürütülür ve bireyin ihtiyaçlarına göre özelleştirilir.
DEHB’li bireylerde, duyu bütünleme terapisi şu yararları sağlar:
- Dikkat, konsantrasyon ve odaklanmayı artırır: Duyusal uyaranları yönetmek için stratejiler öğrenmek, DEHB semptomlarını yönetmede yardımcı olur.
- Stresi azaltır: Duyusal uyaranların yönetimi ve işlenmesindeki sorunlar stresi artırır. Duyu bütünleme terapisi, bireyin stres seviyesini azaltarak, semptomların iyileşmesine yardımcı olur.
- Hiperaktivite semptomlarını azaltır: Duyu bütünleme terapisi, hiperaktivite semptomlarını azaltarak, bireyin günlük aktivitelerde daha rahat ve konforlu hissetmesini sağlar.
- İşlevselliği artırır: Duyu bütünleme terapisi, bireyin duyusal uyaranları yönetme becerilerini geliştirerek, işlevsel becerilerini artırır. Örneğin, okulda veya işte daha iyi performans göstermelerine yardımcı olur.
Duyu bütünleme terapisi, DEHB semptomlarını tamamen ortadan kaldırmaz, ancak semptomları yönetmede ve bireyin işlevselliğini artırmada yardımcı olur. Bu nedenle, duyu bütünleme terapisi bir terapi seçeneği olarak değerlendirilmektedir. Ancak bir uzman tarafından bireysel olarak değerlendirilmelidir.
